Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną (CBKER)
Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną (CBKER) jest centrum badawczo-dydaktycznym w rozumieniu Statutu Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie z dnia 17.06.2024 r. § 49. Jednostka ta została włączona w strukturę organizacyjną Instytutu Filologii Polskiej Zarządzeniem Nr-R/Z.0291-116/2019 Rektora Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie z dnia 30 grudnia 2019 r.
CBKER powstało z inicjatywy członków Pracowni Edukacji Regionalnej, działającej w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie od roku 2006 do 2019. Nowo powołana jednostka kontynuuje i poszerza zakres działań tej Pracowni. Główne cele CBKER to:
– rozpoznawanie dziedzictwa i potencjału kulturowego regionu;
– prowadzenie badań nad polonistyczną edukacją regionalną w szkołach podstawowych oraz średnich;
– upowszechnianie wyników refleksji naukowej i badań nad tą problematyką,
– propagowanie wiedzy o kulturze i edukacji regionalnej, ich znaczeniu dla kształtowania poczucia tożsamości (regionalnej, narodowej, europejskiej), wyzwalania autentycznego zaangażowania w życie społeczności lokalnej, postaw obywatelskich i dialogu międzykulturowego;
– kształcenie, a także doskonalenie specjalistów w zakresie realizacji nowoczesnej edukacji regionalnej w ramach języka polskiego;
– animowanie nauczycielskich działań, ukierunkowanych na kształtowanie tożsamości regionalnej uczniów.
CBKER kładzie ponadto szczególny nacisk na zapoznawanie przyszłych i czynnych zawodowo nauczycieli języka polskiego z najnowszym dorobkiem naukowym w zakresie regionalizmu, a zwłaszcza z dyskursem regionalistycznym we współczesnym literaturoznawstwie (konferencje, publikacje, prelekcje); wspólne poszukanie sposobów doskonalenia polonistycznej edukacji regionalnej z wykorzystaniem tego dorobku (warsztaty, projekty, wymiana doświadczeń). Oferta taka wypływa z opartego na rzetelnym rozpoznaniu rzeczywistości szkolnej założenia, że istnieje ogromna potrzeba zbliżenia nauki oraz praktyki kształcenia właśnie w tym zakresie.
Oprócz wyżej wymienionych kierunków pracy – badań nad kulturą regionu, doskonalenia akademickiej oraz szkolnej edukacji regionalnej – CBKER pragnie utrzymać i poszerzać współpracę z różnymi ośrodkami akademickimi, zajmującymi się problematyką regionalizmu, oraz z lokalnymi instytucjami: szkołami, stowarzyszeniami, centrami kultury dla upowszechniania i popularyzowania zarówno wiedzy o kulturze regionu, jak również nowoczesnej polonistycznej edukacji regionalnej.
Do realizacji tak postrzeganych zadań CBKER angażujemy zespół, składający się z dotychczasowych członków Pracowni Edukacji Regionalnej: prof. dr hab. Zofię Budrewicz, dr hab. Marka Pieniążka, prof. UKEN, dr Katarzynę Pławecką, dr Marię Sienko, mgr Katarzynę Lange.
W ramach CBKER podejmujemy też stałą współpracę z badaczkami i badaczami problematyki regionalnej z naszej uczelni (z IFP, a także z innych Instytutów UKEN Kraków):
- dr hab. Agnieszką Chłostą-Sikorską, prof. UKEN (Instytut Historii i Archiwistyki UKEN Kraków).
- dr hab. Renatą Dźwigoł, prof. UKEN
- dr hab. Danutą Łazarską, prof. UKEN,
- Prof. dr hab. Ewą Młynarczyk,
- dr hab. Magdaleną Roszczynialską, prof. UKEN,
- dr. hab. Jackiem Rozmusem, prof. UKEN,
- dr Iwoną Steczko
- dr hab. prof. UP Katarzyną Wądolny-Tatar, prof. UKEN,
Do składu Rady Programowej i współpracy naukowej zaprosiliśmy – obok w/w pracowników IFP – wybitnych znawców kultury regionu i zagadnień edukacji regionalnej, uczestników naszych dotychczasowych cyklicznych konferencji regionalnych w Bukownie i jednocześnie autorów tekstów, drukowanych w serii: „Region – Edukacja – Kultura” (osiem tomów bukowieńskich, dziewiąty to plon regionalnej konferencji naukowej, zorganizowanej w roku 2009 w Skawinie):
- dr hab. Małgorzatę Gajak-Toczek, prof. UŁ
- dr hab. Barbarę Grabkę, prof. IJP PAN (PAN Kraków)
- prof. dr hab. Krystynę Kossakowską-Jarosz (UO)
- prof. dr hab. Bogusława Krasnowolskiego (UJPII w Krakowie)
- dr hab. Danutę Krzyżyk (UŚ)
- ks. dra hab. Zdzisława Kupisińskiego, prof. KUL
- prof. dr hab. Jolantę Ługowską (UWr)
- doc. dr Irenę Masojć (Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej Akademii Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego)
- doc. dr Henrykę Sokołowską (kierownik Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej Akademii Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego)
- prof. dr hab. Helenę Synowiec (UŚ)
Chcemy też utrzymać i poszerzać współpracę z pracownikami różnych instytucji kulturalno-oświatowych, nauczycielami oraz regionalistami, m. in. z:
- dr. nauk medycznych Janem Ceklarzem (Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec w Rabce-Zdroju)
- dr Katarzyną Ceklarz (Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec w Rabce-Zdroju)
- dr Katarzyną Grudzińską (Centrum Nauczania Języka Polskiego jako Obcego UKEN Kraków)
- dr Mirosławem Grzegórzkiem (nauczyciel języka polskiego)
- mgr Barbarą Kozak (nauczycielka języka polskiego)
- mgr Małgorzatą Niechaj (Muzeum Krakowa)
- mgr Anetą Nielabą (Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie)
Podstawowe formy aktywności Centrum w najbliższych latach
Kontynuacja organizacji regionalnych konferencji naukowych w Bukownie i serii wydawniczej: „Region – Edukacja – Kultura”
Organizacja sesji / warsztatów dla nauczycieli – dwie edycje:
pierwsza – letnia (maj, czerwiec): 2 referaty naukowe i warsztaty dla n-li;
druga – zimowa: dzielenie się doświadczeniami z realizacji edukacji regionalnej w praktyce kształcenia polonistycznego; propagowanie, testowanie różnych pomysłów/projektów metodycznych i gromadzenie materiału dla wypracowania koncepcji nowoczesnej edukacji regionalnej.
Zaplanowanie, przeprowadzenie oraz ewaluacja Międzykulturowego projektu realizowanego w Wilnie przez studentów II roku 1 stopnia studiów stacjonarnych i I/II roku studiów magisterskich w ramach projektu „Kompetentny nauczyciel – mistrz i wychowawca”.
Opracowanie podręcznika/poradnika polonistycznej edukacji regionalnej, realizowanej w warunkach globalizmu, lokalizmu, nomadyzmu.
Regulamin Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną (CBKER) Postanowienia ogólne
1
Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną, zwane dalej: „Centrum”, jest jednostką organiza-cyjną działającą w strukturze Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, zwanego: dalej „Uniwersytetem Komisji Edukacji Narodowej ” lub „Uczelnią”.
Centrum tworzy, przekształca i likwiduje Rektor.
Centrum może używać angielskiej nazwy Centre for Research on Culture and Regional Education.
Podstawę działalności Centrum stanowi Statut Uczelni oraz niniejszy Regulamin.
Cele i zadania Centrum
2
Celem działania Centrum jest inicjowanie, organizowanie i koordynowanie różnych form aktywności naukowej w zakresie interdyscyplinarnych badań nad kulturą i edukacją regionalną, współpraca z systemem oświaty, instytucjami kulturalno-oświatowymi oraz prowadzenie działalności społecznej, oświatowej, a także popularyzatorskiej dotyczącej kultury i edukacji regionalnej.
Do zadań Centrum należą: prowadzenie badań nad kulturą regionu i edukacją regionalną w szkołach podstawowych, średnich oraz wyższych, upowszechnianie wyników refleksji naukowej i badań nad tą problematyką, a także podejmowanie działań dydaktycznych i społecznych, w szczególności:
prowadzenie interdyscyplinarnych badań skupionych na rozpoznawaniu dziedzictwa i potencjału kulturowego regionu oraz na wykorzystaniu tej oferty w polonistycznej edukacji regionalnej;
propagowanie wiedzy o kulturze i edukacji regionalnej, ich znaczeniu dla kształtowania tożsamości jednostkowej i wspólnotowej, postaw obywatelskich oraz dla dialogu międzykulturowego;
zapoznawanie przyszłych i czynnych nauczycieli języka polskiego z najnowszym dorobkiem naukowym w zakresie regionalizmu, m.in. z dyskursem regionalistycznym we współczesnym literaturoznawstwie;
diagnozowanie praktyki w zakresie wychowania regionalnego i poszukiwanie optymalnych modeli jego realizacji;
promowanie badań z zakresu studiów nad szkolną i pozaszkolną edukacją regionalną;
współpraca z jednostkami organizacyjnymi Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, z różnymi ośrodkami naukowo-badawczymi w Polsce, a także z regionalnymi instytucjami, placówkami i stowarzyszeniami kulturalno-oświatowymi w zakresie studiów nad kulturą i edukacją regionalną;
współpraca z podmiotami zewnętrznymi w ramach grantów i projektów badawczych finansowanych ze źródeł krajowych i europejskich.
Zadania, o których mowa w § 2 ust 2, realizowane będą poprzez:
prowadzenie badań naukowych;
przygotowywanie publikacji i materiałów poświęconych kulturze i edukacji regionalnej;
prowadzenie badań nad praktyką polonistycznego kształcenia regionalnego, sposobem uczestnictwa uczniów i nauczycieli w kulturze regionu, lokalnymi praktykami społeczno-artystycznymi etc.;
organizowanie i prowadzenie wykładów, seminariów, konferencji naukowych w celu upowszechniania wiedzy o kulturze regionu i nowoczesnej edukacji regionalnej;
przystosowywanie wyników najnowszych badań naukowych do potrzeb praktyki szkolnej w zakresie polonistycznej edukacji regionalnej;
realizację studenckich i nauczycielskich projektów edukacyjnych, zakładających badawcze podejście do problemów edukacji regionalnej, refleksyjną postawę wobec praktyki kształcenia oraz nabywanie i rozwijanie umiejętności jej diagnozowania i doskonalenia;
stałe monitorowanie polonistycznego kształcenia regionalnego (w szkole podstawowej, średniej, wyższej), dokonywanie jego analiz, modelowanie poprzez organizację warsztatów, kursów oraz konferencji szkoleniowych dla nauczycieli.
W celu realizacji wyznaczonych celów badawczo-dydaktycznych Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną będzie podejmować współpracę z regionalnymi, krajowymi oraz zagranicznymi ośrodkami prowadzącymi działalność naukową, badawczo-dydaktyczną, edukacyjną oraz kulturalno-oświatową.
Struktura organizacyjna Centrum
3
Działalnością Centrum kieruje, powołany przez Rektora Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie na wniosek Dyrektora Instytutu Filologii Polskiej, Dyrektor Centrum, zwany dalej: „Dyrektorem”.
Dyrektor Instytutu Filologii Polskiej sprawuje nad Centrum nadzór merytoryczny, organizacyjny i finansowy.
Rektor UP na wniosek Dyrektora Instytutu Filologii Polskiej, w uzgodnieniu z Dyrektorem Centrum może powołać Zastępcę Dyrektora Centrum.
4
W Centrum powołuje się Radę Programową, która jest ciałem opiniodawczo-doradczym. Rada określa i inicjuje kierunki działalności badawczo-dydaktycznej prowadzonej przez Centrum.
Do zadań Rady Programowej należy w szczególności:
przedkładanie Dyrektorowi Centrum propozycji realizacji celów działalności i form aktywności Centrum;
opiniowanie rocznych planów działania Centrum, programów prac badawczo-dydaktycznych (diagnostycznych i projektowych) i innych inicjatyw podejmowanych przez Centrum;
opiniowanie rocznego sprawozdania Dyrektora Centrum.
W skład Rady Programowej wchodzą:
Dyrektor Instytutu Filologii Polskiej;
przedstawiciele nauczycieli akademickich Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, których działalność związana jest z zadaniami Centrum;
przedstawiciele krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych, instytucji
i organizacji, których działalność związana jest z zadaniami Centrum.
Skład Rady Programowej Centrum powołuje Rektor na wniosek Dyrektora Centrum.
Rada Programowa liczy nie więcej niż 10 osób.
5
W skład Centrum wchodzą osoby powołane przez Rektora na wniosek Dyrektora Instytutu Filologii Polskiej, w uzgodnieniu z Dyrektorem Centrum. Mogą nimi być:
nauczyciele akademiccy zatrudnieni w Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie;
nauczyciele akademiccy i niezależni badacze zatrudnieni poza Uniwersytetem Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie;
studenci i doktoranci Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz innych ośrodków naukowo-badawczych;
pracownicy instytucji kultury i regionalnych placówek kulturalno-oświatowych;
nauczyciele języka polskiego szkół podstawowych i średnich.
Do oceny poszczególnych projektów mogą być powoływani dodatkowo niezależni eksperci.
6
Do zadań Dyrektora Centrum należy w szczególności:
kierowanie bieżącymi sprawami Centrum i reprezentowanie go na zewnątrz
na podstawie upoważnienia Rektora;
proponowanie składu osobowego Centrum oraz przedstawicieli do Rady Programowej;
opracowanie i nadzorowanie realizacji projektów, programów i planów działalności Centrum,
planowanie i realizacja polityki finansowej Centrum, w tym pozyskiwanie środków zewnętrznych i wewnętrznych.
Finansowanie Centrum
7
Centrum jest jednostką finansowaną ze środków: przeznaczonych na badania statutowe,
pozyskiwanych od podmiotów zewnętrznych, pozostających do dyspozycji Instytutu Filologii Polskiej.
Decyzje w sprawie rozporządzania środkami finansowymi Centrum podejmuje jego Dyrektor w porozumieniu z Dyrekcją Instytutu Filologii Polskiej. Działalność Centrum jest rozliczana jest w ramach Instytutu Filologii polskiej. Wyniki finansowe z działalności prowadzonej przez Centrum składają się na wynik finansowy Instytutu Filologii Polskiej. Nie prowadzi się wyodrębnionej ewidencji księgowej dla potrzeb Centrum
Postanowienia końcowe 8
W zakresie nieuregulowanym w niniejszym Regulaminie, Statucie Uczelni lub w przepisach prawa powszechnie obowiązującego decyzje podejmuje Dyrektor Centrum w porozumieniu z Dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej.
9
Zmian w Centrum dokonuje się w trybie określonym przez Statut.
RADA PROGRAMOWA
Dr hab. Piotr Kołodziej, prof. UKEN – Dyrektor Instytutu Filologii Polskiej
Dr hab. Małgorzata Gajak-Toczek, prof. UŁ
Prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz (UO)
Dr hab. Bogusław Krasnowolski, prof. UP JP II
Doc. dr Irena Masojć (Centrum Języka Polskiego i Kultury działającej w Wilnie Akademii Oświaty Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie)
Dr hab. Ewa Młynarczyk, prof. UKEN (IFP UKEN)
Dr hab. Magdalena Roszczynialska, prof. UKEN (IFP UKEN)
Dr hab. Elżbieta Rybicka, prof. UJ
Doc. dr Henryka Sokołowska (kierowniczka Centrum Języka Polskiego i Kultury działającej w Wilnie Akademii Oświaty Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie)
Prof. dr hab. Helena Synowiec (UŚ)
ZESPÓŁ CBKER
Dyrektor CBKER
dr hab. Marek Pieniążek, prof. UKEN
Członkowie
Dr Maria Sienko
Dr Katarzyna Pławecka
Mgr Katarzyna Lange
BADACZKI / BADACZE
Dr hab. Małgorzata Chrobak, prof. UKEN
Dr hab. Renata Dźwigoł, prof. UKEN
Dr hab. Barbara Grabka, prof. IJP PAN (PAN Kraków)
Dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ
Ks. dr. Hab. Zdzisław Kupisiński, prof. KUL
Dr hab. Danuta Łazarska, prof. UKEN
Prof. dr hab. Jolanta Ługowska (UWr)
Dr hab. Jacek Rozmus, prof. UKEN
Dr Iwona Steczko (UKEN Kraków)
Dr hab. Katarzyna Wądolny-Tatar, prof. UKEN
WSPÓŁPRACOWNICZKI / WSPÓŁPRACOWNICY
dr nauk medycznych Jan Ceklarz (Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec w Rabce-Zdroju)
dr Katarzyna Ceklarz (Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec w Rabce-Zdroju)
dr Katarzyna Grudzińska (Centrum Nauczania Języka Polskiego jako Obcego UKEN Kraków)
dr Mirosław Grzegórzek (nauczyciel języka polskiego)
mgr Marta Kmeť (dyrektorka Centrum Pedagogicznego dla Polskiego Szkolnictwa Narodowościowego w Czeskim Cieszynie)
mgr Barbara Kozak (nauczycielka języka polskiego)
mgr Małgorzata Niechaj (Muzeum Krakowa)
mgr Aneta Nielaba (Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie)
Praca wierszem
W Miejskim Ośrodku Kultury w Olkuszu 25 kwietnia br. odbyło się kolejne otwarte seminarium naukowe z cyklu Performatywność wiersza. Seminaria są organizowane przez Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną IFP UKEN we współpracy z Klubem Literackim MOK w Olkuszu. Podczas kwietniowego spotkania wykład zatytułowany Praca nad wierszem, praca wierszem, praca wiersza wygłosił dr hab. prof. UJ Mateusz Antoniuk – literaturoznawca, kierownik Pracowni Badań nad Procesem Twórczym na Wydziale Polonistyki UJ. Dyskusję poprowadził dr hab. prof. UKEN Marek Pieniążek. W wykładzie i dyskusji rozpatrywano wiersz jako rezultat pracy pisarskiej, wiersz jako narzędzie pracy wykonywanej w świecie i wiersz jako wykonawcę istotnej pracy. W wydarzeniu udział wzięli nauczyciele i uczniowie olkuskich szkół średnich, poetki i poeci Klubu Literackiego MOK oraz osoby zainteresowane tematyką. Po wykładzie i dyskusji część uczestników spotkała się z twórczyniami i twórcami Klubu Literackiego na warsztatach poetyckich, włączając się w rozmowy o zaprezentowanych utworach.
Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej:
Twórczość literacka w lokalnych ośrodkach kultury.
Kluby – poetyki – edukacja – upowszechnianie
W dniach 21-22 listopada 2024 roku w Miejskim Ośrodku Kultury w Olkuszu odbyła się konferencja naukowa zorganizowana przez współpracujące ze sobą dwie instytucje: Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną Instytutu Filologii Polskiej UKEN w Krakowie oraz Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu. Konferencję spółorganizowali pracownicy Katedry Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego: dr hab. prof. UKEN Marek Pieniążek, dr Katarzyna Pławecka oraz mgr Maria Stachoń. Spotkanie obfitowało nie tylko w inspirujące obrady naukowe, ale również sprzyjało aktywnemu poznawaniu dziedzictwa kultury lokalnej Olkusza oraz integracji naukowców i regionalistów przybyłych z wielu stron kraju. Obrady składały się z pięciu paneli podzielonych tematycznie, w ramach których zaprezentowano dwadzieścia referatów badaczy i badaczek z całej Polski – Łodzi, Krakowa, Warszawy, Katowic, Szczecina, Wałbrzycha, a także z Olsztyna.
Po uroczystym otwarciu konferencji – przy udziale przedstawicieli Władz Miasta, Dyrekcji Instytutu Filologii Polskiej UKEN i Dyrekcji MOK w Olkuszu – wiceburmistrza Marcina Wierciocha, dr hab. prof. UKEN Piotra Kołodzieja i dyrektora Michała Mączki – rozpoczęła się pierwsza część obrad, podczas której zostały poruszone następujące kwestie: znaczenie dialektu i gwary w edukacji regionalnej, rola gwarowych konkursów recytatorskich w upowszechnianiu wiedzy o regionie, analiza wybranych tłumaczeń literatury dziecięcej na gwarę podhalańską oraz przegląd twórczości artystycznej uczniów szkół zawodowych w Łodzi. Prof. dr hab. Helena Synowiec (UŚ) podkreśliła istotną rolę wiedzy z zakresu dialektologii w kształtowaniu umiejętności dydaktycznych przyszłych pokoleń nauczycieli regionalistów. Ponadto stwierdziła, iż brak tychże kompetencji może wyrokować o nieodwracalnych konsekwencjach (nie tylko dydaktycznych), zwłaszcza w zróżnicowanym dialektalnie regionie śląskim. W kolejnym referacie – dr hab. prof. UŚ Danuta Krzyżyk – podzieliła się swoimi spostrzeżeniami na temat znaczenia konkursów recytatorskich w gwarze śląskiej. Wskazując ich funkcję kulturalno‑edukacyjną, podkreśliła również ich nieocenione działanie wspólnototwórcze. Z kolei lic. Julia Włodarska (UW), podczas swojego wystąpienia, podjęła próbę odpowiedzi na pytanie: czy teksty autorstwa Stanisławy Trebuni-Staszel spełniają kryterium przekładów, czy należy uznać je za stylizacje gwarowe? Stało się ono przyczynkiem do dalszych dyskusji skupionych wokół postaci tłumacza w literaturze i jego wpływu na kształtowanie się tożsamości lokalnej. Ostatni referat pierwszej części obrad dotyczył idei i historii twórczości artystycznej uczniów szkół zawodowych województwa łódzkiego. Dr hab. prof. UŁ Małgorzata Gajak-Toczek, ukazując różnorodność i bogactwo prac literackich młodych twórców, wskazała na konieczność promowania sztuki wśród młodzieży oraz zachęcanie ich do wyrażania własnych myśli za pomocą pióra.
Druga część obrad zogniskowana była wokół tematyki lokalnych klubów i stowarzyszeń oraz zabytków kultury, które stanowią swoistego rodzaju pomost między przeszłością a teraźniejszością. Dr hab. prof. UWM Joanna Chłosta-Zielonka (przedstawiła działalność literacko-kulturalną w Olsztynie, podkreślając przy tym złożony charakter środowiska olsztyńskiego. Wnioski wyciągnięte z obserwacji lokalnego środowiska stały się punktem wyjścia do dalszych dyskusji na temat nieocenionej roli klubów i stowarzyszeń w kształtowaniu wrażliwości mieszkańców danej aglomeracji na szeroko pojętą sztukę. Z kolei mgr Magdalena Kubacka (Wojewódzka i Miejska Biblioteka w Gorzowie Wielkopolskim) dodatkowo podkreśliła niebagatelną rolę stowarzyszeń – a w tym przypadku biblioteki, którą autorka ukazała jako instytucję skłaniającą do poszukiwania odpowiedzi na pytania nie tylko zasadnicze, inspirującą czytelników, a także wspierającą i promującą twórczość literacką. Badaczka swoje wnikliwe spostrzeżenia oparła na własnych zawodowych doświadczeniach z pracy w Bibliotece Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolskim, która od wielu lat współpracuje z lokalnym środowiskiem literackim, łącząc przy tym twórcę z czytelnikiem. Kolejny referat, dr Barbary Popiel-Kobielskiej (USZ, Collegium Balticum Akademia Nauk Stosowanych w Szczecinie), przybliżył historię innej ważnej instytucji – księgarni Fika, która to działała w Szczecinie przez niemal dziesięć lat do 2023 roku, stając się przy tym przestrzenią aktywizowania oraz upowszechniania twórczości literackiej pisarzy z miasta oraz z regionu. Autorka przedstawiła konsekwencje wygaśnięcia działalności tej księgarni dla szczecińskiego życia kulturalnego. Ostatnie wystąpienie dotyczyło dydaktycznego spojrzenia na szkolne sposoby budowania więzi młodzieży szkoły podstawowej z miejscem. Pracę z lekturą powieści Antoniny Domańskiej Historia żółtej ciżemki przedstawiła dr Katarzyna Pławecka (UKEN). Propozycja „zakorzeniania” uczniów w konkretnej rzeczywistości topograficznej i społeczno-kulturowej powiązana została z rozmaitymi działaniami projektowymi, realizowanymi w klasie oraz w ramach wycieczki polonistycznej po Krakowie. Regionalistyka szkolna realizowana w przestrzeni miasta rzeczywistego i literackiego prowadziła do „czytania” Krakowa jako miejsca szczególnego, posiadającego dydaktyczny potencjał.
Ostatnia część obrad pierwszego dnia konferencji rozpoczęła się od wystąpienia lic. Zofii Korzeń (UKEN), która zaprezentowała badania nad twórczością Aleksandry Janickiej – autorki wierszy, opowiadań dla dzieci i młodzieży. Prelegentka, nazywając Janicką ‘poetką ciszy’, wskazała na istotną rolę milczenia w kształtowaniu obrazu poetyckiego autorki, a także na ograniczony zasięg poezji lokalnej. Analiza dorobku twórczyni ukierunkowana była na podkreślenie niezwykle istotnej roli poetów regionalnych w kształtowaniu tożsamości mieszkańców danego regionu oraz bezpośredni wpływ na propagowanie kultury i zwyczajów małych środowisk. Następnie mgr Zuzanna Barczyk (Hufiec ZHP Olkusz, Wyższa Szkoła Kształcenia Zawodowego) w żywiołowy i barwny sposób opowiedziała o roli harcerstwa w kształtowaniu tożsamości lokalnej oraz upowszechnianiu dziedzictwa literackiego. Referat dr hab. prof. UKEN Marka Pieniążka traktował o performatywnych źródłach poetyckiej wspólnoty na przykładzie działającego od ponad czterdziestu lat Klubu Literackiego MOK w Olkuszu, m.in. twórczości poetyckiej Olimpii Rychlińskiej, Kazimiery Janczy i Ireny Włodarczyk. Wystąpieniem, wieńczącym pierwszy dzień konferencji, była propozycja wpisana w szeroko pojętą humanistykę miejsca i czytania czwartej przyrody. Dr hab. prof. UŚ Małgorzata Wójcik-Dudek (UŚ), dr Magdalena Ochwat (UŚ) oraz prof. dr hab. Piotr Skubała (UŚ) zaprezentowali sposoby „czytania” przestrzeni związanej z Katowicami: terenów poprzemysłowych ze spektakularną sukcesją roślin oraz rzeki Rawy wtopionej w miejską tkankę. Autorzy zaproponowali wykorzystanie praktyk z zakresu edukacji klimatyczno-środowiskowej, które mają kształtować u młodzieży poczucie odpowiedzialności za przyszłość zamieszkanego przez nich środowiska.
Obrady pierwszego dnia dobiegły końca i uczestnicy wybrali się z wizytą do Podziemnego Olkusza, gdzie mieli szansę zapoznać się z historią Srebrnego Miasta. Wieczorem poetki z Olkusza, Bukowna i Bolesławia, przy nastrojowej muzyce, zaprezentowały swoje biografie twórcze, a także wybrane wiersze, których lektura pozwoliła słuchaczom podziwiać ich wrażliwość na słowo, otaczającą rzeczywistość oraz niezwykle barwne osobowości autorek.
Drugi dzień obrad rozpoczął się referatem, prezentującym sylwetkę twórczą Wincentego Byrskiego – nieznanego poety z Podbeskidzia, którego obszerna i różnorodna tematycznie twórczość literacka w zdecydowanej większości pozostaje w rękopisach przechowywanych w Gminnej Bibliotece w Kozach (rodzinnej miejscowości pisarza). Dr hab. prof. UKEN Marceli Olma przedstawił najważniejsze informacje biograficzne, charakterystykę tematyczną spuścizny Byrskiego, a także zaprezentował kilka wybranych wierszy wraz z komentarzem lingwistycznym, uwydatniając przy tym oryginalność tekstów podbeskidzkiego poety oraz jego przynależność do tradycji piśmiennictwa młodopolskiego i międzywojennego. Następnie mgr Dorota Konieczny-Simela (UŚ, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, I LO w Mysłowicach) ukazała kwestię zdiagnozowania ołowicy, panującej przed półwieczem wśród dzieci z Szopienic, w konfrontacji z oficjalnym językiem propagandy PRL-u i ówczesnymi realiami politycznymi. Przedstawiła postać Jolanty Wodawskiej-Król – cichej bohaterki tamtego czasu, zapomnianej na dziesięciolecia. Kolejny prelegent, lic. Kamil Ostrowski (UŁ), skoncentrował się na analizie XXI-wiecznego obrazu Łodzi w literaturze, sposobie jej przedstawiania, a także określeniu zachodzącej w niej relacji przestrzeń-człowiek na przykładzie poezji Szymona Domagały-Jakucia i powieści Tomasza Piątka. Dr inż. Joanna Nowicka (Akademia Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu) skupiła uwagę na wpływie aktywności artystycznej (dzieci, młodzieży, osób dorosłych) na kompetencje i ścieżkę zawodową uczestniczących w zajęciach osób. Poprzez wykorzystanie analizy literatury, case study oraz wywiadu autorka dokonała porównania funkcji edukacyjnej, oferty wsparcia literackiego w trzech wybranych ośrodkach: miejskim, wiejskim i wielkomiejskim.
Drugiego dnia obrad miała również miejsce dyskusja panelowa, poświęcona aktywizowaniu i promocji twórczości literackiej w regionie. Uczestniczyli w niej przedstawiciele ośrodków kultury i bibliotek z Bolesławia, Olkusza i Bukowna. Nad przebiegiem dyskusji czuwał znawca i badacz poezji olkuskiej, dr hab. prof. UKEN Marek Pieniążek. Oprócz inspirujących obrad, zaplanowano szereg wydarzeń kulturalnych, podczas których uczestnicy konferencji mieli szansę poznać Srebrne Miasto. Odwiedzili oni Podziemny Olkusz, Zamek Rabsztyn i chatę Antoniego Kocjana znajdującą się u podnóża wzgórza, na którym wzniesiona została warownia.
Po dyskusji panelowej została przeprowadzona ostatnia część spotkania konferencyjnego. Najpierw mgr Maria Stachoń (UKEN, SP nr 113 w Krakowie), w interesujący sposób zestawiła wybrane wiersze Jana Kochanowskiego i Kazimiery Janczy, wskazując m.in. na podobieństwa w kształtowaniu obrazu poetyckiego. Ponadto przedstawiła propozycję wykorzystania lokalnej twórczości Janczy (w klasach starszych szkoły podstawowej) w dialogicznym omówieniu literatury „stąd” w kontekście dzieł Mistrza z Czarnolasu. Referat Stachoń uświetniło odczytanie przez K. Janczy omawianego wiersza pt. Między jeziorem a rzeką, autorka z życzliwością i zainteresowaniem wysłuchała wystąpienia. Z kolei mgr Małgorzata Szczepanik (UKEN, Akademia Wyobraźni) zabrała słuchaczy w podróż do Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, stanowiącej do dziś przestrzeń polskich oddziaływań językowych i literackich. Autorka przedstawiła między innymi istotny wkład tej instytucji w kształtowanie się idei oraz kreowaniu postrzegania świata przez Rusinów od XVI do XVIII wieku. Referat wieńczący konferencję należał do dwóch licealistek– Mileny Pieniążek i Zuzanny Grabowskiej (IV LO w Olkuszu). Licealistki zaprezentowały bliskie im miejsca: Zamek Rabsztyn oraz Chatę Kocjana. Autorki referatu przedstawiły szereg reakcji zwiedzających omawiane miejsca, które prelegentki miały okazje często słyszeć podczas wakacyjnej pracy w tych dwóch obiektach. Pryzmat osobistych wspomnień i zachowania turystów pozwoliły im stwierdzić, że przestrzenie te stanowią żywe księgi, w których ludzie poprzez własne przeżycia rozbudowują biograficzne opowieści o swoich korzeniach i ich historycznym tle. Uczestnicy konferencji mieli szansę osobiście zapoznać się z owymi miejscami, podczas popołudniowego, zimowego spaceru, który stanowił ostatni punkt programu wydarzenia naukowo-kulturalnego w Olkuszu.
Uczestnicy konferencji podkreślili istotną rolę lokalnych twórców, klubów, stowarzyszeń, szkoły i innych instytucji w rozwoju edukacji regionalnej, ale również wskazali na zagrożenia, związane z marginalizacją regionalizmu w treściach kształcenia w szkole. Wychowanie regionalne w obecnych czasach stawia szereg wyzwań przed nowymi pokoleniami nauczycieli – dlatego tak ważne jest budowanie wspólnotowości, „zakorzenianie” w kulturze lokalnej, także ze zrozumieniem dla glokalizacji i zadań formułowanych w obszarze tzw. nowego regionalizmu.
Czas i miejsce na wnioski. Organizując konferencję w Miejskim Ośrodku Kultury w Olkuszu, chcieliśmy zwrócić uwagę na wartość dorobku środowisk twórczych, działających w lokalizacjach oddalonych od głównych centrów kulturowych. Po serii naukowych spotkań w Bukownie, Skawinie i Rabce, w Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną pojawiła się kolejna znacząca przestrzeń dla fascynatów narracji „stąd”, czyli literackie środowisko Srebrnego Miasta.
W wystąpieniach i dysputach naukowych, stanowiących wymianę doświadczeń pomiędzy badaczami z różnych ważnych ośrodków w Polsce, animatorami życia literackiego i twórcami, uwzględniono toczące się w świecie przemiany, w ramach których globalizm ściera się z lokalnością. Towarzyszyło im przekonanie, że lokalne środowisko, w którym stowarzyszenia oraz kluby literackie działają nieprzerwanie od ponad czterdziestu lat, stanowi znakomity wkład do rozmów i pogłębionych refleksji na temat regionalnego dziedzictwa językowego oraz literacko-kulturowego, zarówno w odniesieniu do twórców już nieco zapomnianych, jak i do tych najbardziej współczesnych.
W referatach i wnioskach z nich płynących, pojawiał się także namysł dydaktyczny nad aktualnie niekorzystną (choćby pod względem zapisów formalnych) sytuacją edukacji regionalnej w szkołach. Poszukiwaniu atrakcyjnych sposobów pracy polonisty w terenie towarzyszyła troska o kształtowanie tożsamości kulturowej młodzieży, w tym dobór odpowiednich materiałów dydaktycznych – lektur oraz innych tekstów kultury. Referenci akcentowali wartość wszelkich działań na rzecz wzmacniania poetyckiej i pisarskiej aktywności w „małych ojczyznach”. Podkreślali tożsamościowy i kulturotwórczy potencjał działań edukacyjnych, realizowanych zwłaszcza z udziałem pisarzy związanych z daną miejscowością, dzielnicą, miastem. Podkreślano dobitnie, że efektywności pracy polonistów i nauczycieli regionalistów, w lokalnych warunkach sprzyjać mogą działające lokalnie, rozmaite kluby, stowarzyszenia, biblioteki, księgarnie oraz zabytki kultury. Stanowią one ważne, chociaż nie zawsze doceniane, źródło wiedzy o człowieku „stąd”, jego twórczej aktywności.
Przedstawione podczas wystąpień konferencyjnych praktyki badawcze pokazały, jak interesujące edukacyjnie może być poznawanie najbliższej rzeczywistości społeczno-kulturowej w myśl znanej zasady stopniowania trudności: od tego, co bliskie (lokalne, bliskie, doświadczane) do tego, co dalekie (globalne, zmienne, niekiedy złudne). W poszukiwaniu rozwiązań ważnych dla budowania więzi człowieka z małą ojczyzną istotna wydaje się także potrzeba poszerzenia oferty edukacyjnej studentów filologii polskiej (przyszłych polonistów) o treści ukierunkowane na rozwijanie: 1) kompetencji społecznych, np. empatii i tolerancji oraz poczucia przynależności i samoakceptacji; 2) kompetencji kulturowych, m. in. promowanie dziedzictwa kulturowego regionu, 3) umiejętności w zakresie integracji lokalnej społeczności, np. przeciwdziałanie wykluczeniu, budowanie tożsamości lokalnej, tworzenie przestrzeni do spotkań, budowanie więzi społecznych.
Konferencja dobitnie pokazała, że humanistyczna edukacja wiele zyskuje w procesie integracji obligatoryjnych treści kształcenia z twórczością miejscowych autorów, aktywność lokalnych ośrodków kultury i bibliotek okazuje się przy tym niezastąpionym wsparciem we wprowadzaniu młodego pokolenia w kulturowe bogactwo oraz współczesne problemy „małych ojczyzn”.
Zofia Korzeń, Marek Pieniążek, Katarzyna Pławecka, Maria Stachoń
Twórczość literacka w lokalnych ośrodkach kultury – Galeria zdjęć
Konferencja Naukowa „Twórczość literacka w lokalnych ośrodkach kultury” odbyła się w dniach 21-22.11.2024. Zdjęcia zostały udostępnione za zgodą i dzięki uprzejmości Miejskiego Ośrodka Kultury w Olkuszu.
„Wspólna ławka” dla dzieci z Zaolzia w Kluczach i Olkuszu
W ramach współpracy Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie z Centrum Pedagogicznym dla Polskiego Szkolnictwa Narodowościowego w Czeskim Cieszynie w dniach 20 – 24 maja 2024 zrealizowano w Szkole Podstawowej im. J. Pawła II w Kluczach projekt edukacyjno-integracyjny „Wspólna Ławka”.
Uczniowie ze szkół podstawowych w Cierlicku i Olbrachcicach wraz z uczniami z Klucz codziennie uczestniczyli w lekcjach i rozwijali umiejętności komunikacyjne w języku polskim. Spotykali się podczas wspólnych zajęć szkolnych oraz atrakcyjnych zajęć pozalekcyjnych. W towarzystwie polskich uczniów goście z Czech m.in. odbyli wycieczkę na Pustynię Błędowską, zwiedzili Podziemny Olkusz oraz Zamek w Ogrodzieńcu. Należy podkreślić znakomitą organizację zajęć integrujących uczniów i piękny finał podczas ogólnoszkolnej akademii.
Dalszym etapem współpracy edukacyjnej będzie jesienny etap projektu oraz planowana rewizyta polskich uczniów w szkołach Zaolzia.
Projekt udało się zrealizować dzięki współfinansowaniu przez Fundusz Rozwoju Zaolzia.
- udział członkiń CBKER, dr Marii Sienko i dr Katarzyny Pławeckiej w IV Międzynarodowej Konferencji Naukowej: Tożsamość na styku kultur (Wilno, 17-18 października 2019 r.), zorganizowanejprzezCentrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej w Akademii Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego wspólnie z Wydziałem Filologicznym Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie oraz Katedrą Slawistyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Ostrawskiego;
- spotkania członków Centrum i dyskusje nad programem działalności CBKER;
- ustalenie problematyki badawczej nad kulturą regionalną na najbliższy okres funkcjonowania Centrum: 1/ metodologie badań: geopoetyckie praktyki interpretacyjne, ekologia humanistyczna, poetyka doświadczenia; 2/ problematyka – szkolne czytanie kultury regionu; krytyczne spojrzenie na koncepcje kształcenia regionalnego; wykorzystanie technik C. Freineta w polonistycznej edukacji regionalnej; regionalizm a wielo- i międzykulturowość; wychowanie regionalne w warunkach globalizmu, lokalizmu, nomadzyzmu;
- wdrażanie, ewaluacja i weryfikacja w praktyce akademickiej nowego modelu kształcenia przyszłych nauczycieli języka polskiego w zakresie szkolnego wychowania regionalnego. Zadanie to realizowane jest w ramach projektu: „Kompetentny nauczyciel – mistrz i wychowawca” [Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego – POWR.03.01.00-00-KN22/18]. Istotne miejsce zajmuje w nim, opracowany przez członków CBKER, blok przedmiotów zorientowanych na: (1) efektywne wspomaganie budowania poczucia tożsamości regionalnej wychowawcy i wychowanka; (2) przełamywanie tradycyjnego sposobu realizacji zadań polonistycznego kształcenia regionalnego w szkole podstawowej i średniej przez otwarcie go na różne sposoby doświadczania miejsca, którym drogę toruje bezpośrednie poznanie i wychowanie literackie; (3) wieloaspektowy ogląd problemu kształtowania tożsamości w warunkach globalizmu, lokalizmu, nomadyzmu; (4) budowanie wielokulturowego społeczeństwa obywatelskiego oraz (5) dialog międzykulturowy.
- przygotowanie programu, harmonogramu i regulaminu Międzykulturowgo projektu edukacyjnego realizowanego przez studentów II roku 2 i 1 stopnia filologii polskiej w Wilnie w ramach projektu „Kompetentny nauczyciel – mistrz i wychowawca”.
- udział członków CBKER w przeprowadzeniu w/w projektu edukacyjnego, realizowanego w Wilnie, we współpracy z Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej, działającym w Akademii Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego [Wilno, Kowno]. Ze względu na pandemię rozważane są obecnie również inne, alternatywne wobec wyjazdu zagranicznego, możliwości jego realizacji.
- ewaluacja, weryfikacja i optymalizacja oferty kursów regionalnych dla studentów II stopnia filologii polskiej specjalności nauczycielskiej. W czerwcu 2021 r. na stopniu magisterskim kończy się realizacja pierwszej edycji projektu: „Kompetentny nauczyciel – mistrz i wychowawca”. Dla członków CBKER, odpowiedzialnych za kursy regionalne i działających we współpracy z Zespołem Programowym ds. Projektu, to czas ewaluacji zaproponowanego na ten etap studiów modelu kształcenia regionalnego nauczycieli i jego optymalizacji dla uczestników drugiej edycji tego projektu, która rozpocznie się w roku akademickim 2021/2022.
Cykl: Region – Edukacja – Kultura (pierwotnie: Bukowieńskie Spotkania Naukowe)
- Konferencje naukowe
- I Bukowieńskie Spotkania Naukowe: Regionalizm w dydaktyce – „Moje miasto, czyli … u podnóża Diablej Góry”, Bukowno, 06.2006 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- II Bukowieńskie Spotkania Naukowe: Zapisane w krajobrazie. Lekturowe obrazy regionów dawniej i dziś, Bukowno, 14-15.06.2007 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie.
- III Bukowieńskie Spotkania Naukowe: Podróże po Małopolsce. Literatura – kultura – edukacja, Bukowno, 14-15.06.2008 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- Konferencja naukowa: Okolice metropolii. Przeszłość – Współczesność – Przyszłość, Skawina, 17-18.09.2009 r. Organizatorzy: Miejska Biblioteka Publiczna w Skawinie, Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie i Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie;
- Kłopotliwe pamiątki. Trudne dziedzictwo. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Bukowno, 2-3.06.2011 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- Krajobrazy pamięci – pamięć krajobrazu. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Bukowno, 14-15.06.2012 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- Dwory i dworki w kulturze regionu. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Bukowno, 29-30 maja 2014 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- Inny w kulturze i edukacji regionalnej. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Bukowno, 19-20 maja 2016 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie;
- Rabka w literaturze, literaci w Rabce (26-27.05.2017 r.), Rabka, 26-27.05.2017 r. Organizatorzy: Katedra Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków oraz Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec z Rabki-Zdroju;
- Obrzędowość w kulturze i edukacji regionalnej. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Bukowno, 21-22.06.2018 r. Organizatorzy: Pracownia Edukacji Regionalnej Instytutu Filologii Polskiej UP Kraków i Miejski Ośrodek Kultury w Bukownie.
- Twórczość literacka w lokalnych ośrodkach kultury. Kluby – poetyki – edukacja – upowszechnianie. Konferencja naukowa z cyklu: Region – Edukacja – Kultura, Olkusz, 21–22 listopada 2024 roku. Organizatorzy: Centrum Badań nad Kulturą i Edukacją Regionalną Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu.
Monografie wieloautorskie:
- Region i edukacja. Literatura – kultura – społeczeństwo, red. Z. Budrewicz i M. Kania, Kraków 2006 – wyd. pierwsze; 2010 wyd. drugie;
- Zapisane w krajobrazie. Literacko-kulturowe obrazy regionów dawniej i dziś, pod red. Z. Budrewicz i M. Kani, Kraków-Bukowno 2008;
- Podróże po Małopolsce. Literatura – kultura – edukacja, pod red. Z. Budrewicz i M. Kani, Kraków-Bukowno 2010;
- Kłopotliwe pamiątki. Trud dziedziczenia, pod red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2012;
- Krajobrazy pamięci – pamięć krajobrazu, pod red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2014.
- Dwory i dworki w kulturze regionu, pod red. Z. Budrewicz, M. Sienko, Kraków 2015.
- Inny w edukacji i kulturze regionu, pod red. Z. Budrewicz i M. Sienko, Kraków 2017.
- Obrzędy, zwyczaje, rytuały w kulturze i edukacji regionalnej, pod red. Z. Budrewicz i M. Sienko, Kraków 2017.
“Bukowieńską” serię uzupełniają tomy:
- Okolice metropolii. Tożsamość – edukacja – kultura, pod Z. Budrewicz i M. Kani, Kraków 2012.
- Rabka w literaturze, literaci w Rabce, red. Z. Budrewicz i J. Ceklarz, Rabka-Zdrój 2018.
